The Next Rembrandt: het is geen Rembrandt, maar hij lijkt wel op een Rembrandt. Vanochtend werd in Amsterdam een nieuw schilderij van de kunstenaar onthuld. Althans, het werk is niet door de grote meester zelf gemaakt, maar door een algoritme dat alle eerdere werken van Rembrandt heeft geanalyseerd.
Het werk is gemaakt in opdracht van ING en ontwikkeld door reclamebureau J. Walter Thompson. Anderhalf jaar geleden begon het proces met de vraag of techniek, innovatie en kunst met elkaar verbonden konden worden. “We wilden het gevoel van een nieuwe Rembrandt geven”, zegt Tjitske Benedictus van ING. “Zou dit ‘m kunnen zijn?”
Zij werkten daarvoor samen met Microsoft, die cloudplatform Azure beschikbaar stelde, Het Rembrandthuis, het Mauritshuis en de TU Delft. Het algoritme analyseerde bijna 350 schilderijen van Rembrandt om de grote meester beter te kunnen begrijpen. Het bekeek bijvoorbeeld hoe Rembrandt de details in gezichten schilderde, maar er werden ook 3D-modellen van de schilderijen gemaakt. De lagen verf over elkaar maken namelijk dat een schilderij zelf ook niet plat is. The Next Rembrandt werd uiteindelijk ook met een 3D-printer ‘geschilderd’.
Om tot dit resultaat te komen, moest de artistieke vrijheid van het algoritme wel enigszins ingeperkt worden. Door te supervisen waar het zich op moest focussen, werd het algoritme opgedragen een portret van een man tussen de 30 en 40 jaar, in donkere kleding en met gezichtsbeharing te schilderen.
Voor professor Joris Dik van de technische universiteit is The Next Rembrandt een begin: “Met 3D-printen kunnen we op dit moment al veel, maar we kunnen de verf niet perfect nabootsen. De kleuren en het hoogteverschil lukken nu al wel, maar voor een perfecte uitvoering zou je bijvoorbeeld ook de textuur en glans mee willen nemen. Daar zijn we op dit moment nog lang niet.”
Kunstmatige creativiteit
“De ogen waren het allermoeilijkst”, vertelt Emmanuel Floris, hoofd technologie bij J. Walter Thompson. “De duivel zit in de details. Rembrandt schilderde continu andere ogen, dus het algoritme had moeite om daar goed grip op te kunnen krijgen.” Door het algoritme continu te verbeteren, kon het Rembrandt steeds beter begrijpen. “De eerste versie van het schilderij leek op een Rembrandt aan de drugs”, lacht Floris. “Of een mix tussen Rembrandt en Picasso.” Uiteindelijk kreeg het algoritme dus een opdracht, maar ook zonder die beperking zou het programma goed in staat zijn om iets te schilderen wat op Rembrandt lijkt, zegt Floris.
“Dit project bevindt zich op het snijvlak tussen kunst en technologie”, zegt Ron Augustus, directeur MKB van Microsoft. Hij refereert daarbij naar de oorspronkelijke vraag van ING. De vraag is natuurlijk waar de grens licht van kunstmatige intelligentie en creativiteit. Kan een computer creatief zijn? “Uiteindelijk wel, denk ik”, zegt Augustus. “Een computer die kunst maakt is bijvoorbeeld ook de verzamelde creativiteit van de schrijvers van het algoritme. Dat geldt ook voor kunst. Makers laten zich altijd inspireren door andere werken.”
Wat dit voor de kunst van Rembrandt zelf kan betekenen, moet nog blijken. Net als vervalsingen zou The Next Rembrandt een deel van de kunstgeschiedenis kunnen worden, denkt Rembrandt-expert David de Witt. Ron Augustus van Microsoft suggereert dat het algoritme wellicht in de toekomst ook gebruikt kan worden om te kijken of een nieuw opgedoken Rembrandt inderdaad van hem afkomstig is, of toch een vervalsing blijkt te zijn.
Meer informatie over het The Next Rembrandt is te vinden op NextRembrandt.com.